سوال :
به نظر شما چرا پیامبر اکرم در مسجد، هم‌نشینی با گروهی را انتخاب کرد که به کسب علم و دانش مشغول بودند؟
پاسخ :
برای اینکه نشان دهد در دین اسلام کسب دانش برابر با والاترین عبادت‌هاست و نیز ایشان خود را مسئول آموزش مردم می‌دانسته است.
توضحیات :
1. نقش پیامبر اسلام در پیشرفت علمی مسلمانان
بدیهی است مسلمانان، پیشرفت علمی خود را مدیون پیامبر بزرگوار اسلام هستند؛ زیرا رسول خدا(ص) بود که به حرکت و تلاش مسلمانان جهت داد و آنان را به اهمیت علم و دانش آگاه کرد. مسلم است که اگر تدابیر و کیاست حضرت نبود، آنان نسبت به آثار و فواید علم و دانش بی‌اطلاع بودند و در نتیجه، اهمیتی به فراگیری علوم نمی‌دادند و اشتیاقی در خود نمی‌دیدند. به طور کلی، نخستین سنگ‌بناهایی که آن حضرت نهاد، بیشترین تأثیر را در ترسیم راه و رسم دین اسلام برای مسلمانان داشت.
حضرت از همان ابتدا افق‌های بسیار دور را نشان می‌داد و از این طریق مسلمانان با محتوای دین اسلام آشنا می‌شدند. علم و دانش هم از این مقوله است؛ یعنی جرقه اول توسط آن حضرت زده شد و سنگ بنای اصلی توسط آن حضرت نهاده شد. رسول خدا(ص) از همان آغاز در تصمیمات خود، با جهت‌گیری به سمت و سوی علم و دانش، اهمیت آن را گوشزد کرد و شور و اشتیاق فراوانی در مسلمانان به وجود آورد. در نتیجه این اهتمام حضرت بود که مسلمانان به سرعت به سوی کسب علم و دانش روی آوردند. برای نمونه، وقتی جنگ بدر به نفع مسلمانان پایان یافت و گروهی از مشرکان که به دست مسلمانان اسیر شده بودند به مدینه برده شدند. در میان اسرا کسانی بودند که مالی برای خریدن و آزاد ساختن خود نداشتند؛ ولی باسواد بودند و نوشتن و خواندن می‌دانستند. از این رو، پیامبر مقرر کرد که هر یک از اسیران، اگر ده نفر از مسلمانان را خواندن و نوشتن بیاموزد آزاد شود.
این تدبیر و تصمیم حضرت در نگاه اول دو فایده مهم در بر داشت: یک فایده اینکه عده‌ای از مسلمانان مدینه که خواندن و نوشتن نمی‌دانستند، با سواد شدند؛ و فایده دیگر، ترسیم خط مشی برای مسلمانان است.
آنان پس از این تصمیم حضرت، توانستند تا آخر ماجرا را بخوانند و متوجه ارزش و بهای علم و دانش بشوند.
مسلم است که این قبیل تدابیر حضرت که در واقع نهادن سنگ بناهایی بود که ساختمان اسلام می‌بایست بر آن بنا می‌شد، بیشترین تأثیر را بر مسلمانان گذاشت و آنان را با حقیقت مکتب اسلام آشنا نمود. از این روست که می‌گوییم رسول الله(ص) بیشترین و مهم‌ترین سهم را در پیشرفت علمی مسلمانان داشته است.
2. اهمیت علم از دیدگاه پیامبر اسلام
پیامبر اکرم(ص) برای علم و دانش، اهمیت بسیار قائل بود و در جهت بالا بردن سطح علمی مسلمانان از هیچ تلاش و کوششی دریغ نمی‌ورزید. گاهی در سخنان خود به اهمیت آن اشاره می‌کرد و می‌فرمود: «کسب علم و دانش بر هر مسلمانی واجب است، همانا خدای بزرگ، دانشجویان علم را دوست دارد.»
و یا می‌فرمود:
کسی که در راهی رود که در آن دانشی کسب کند، خدا او را به راهی سوی بهشت برد.
همانا، فرشتگان با خرسندی بال‌های خویش را برای دانشجو فرو نهند و اهل زمین و آسمان، تا برسد به ماهیان دریا، برای دانشجو آمرزش می‌طلبند و برتری عالم بر عابد مانند برتری ماه شب چهارده است بر ستارگان دیگر. (همان، ج1، ص42)
و گاهی نیز با عمل و رفتار خود، دیدگاهش را در مورد علم، اظهار می‌کرد. چنآن‌که وقتی وارد مسجد شد و گروهی را در گوشه‌ای به عبادت مشغول و گروهی دیگر را به فراگیری علم و دانش مشغول دید، پس از ورود به مسجد به جمع آنانی که مشغول تحصیل و آموزش علمی بودند، پیوست. (بحارالانوار، ج1، ص206)
پیوستن آن حضرت به آن گروهی که مذاکره علمی‌داشتند همان‌گونه که خود فرمود، نشان‌گر برتری عالم بر عابد است. و از طرفی، مهم‌ترین مشوق مردم است تا به کسب دانش بپردازد.
و یا وقتی عمیربن وهب که با صفوان هم‌پیمان شده بود تا به مدینه برود و پیامبر را به قتل برساند، وارد مدینه شد، مسلمانان از قصد و هدف او آگاه شدند و دستگیرش کردند و به نزد رسول‌گرامي اسلام بردند. عمیر طی گفت‌وگویی که با رسول خدا(ص) داشت، اسلام را پذیرفت. آن حضرت بلافاصله به اصحاب و یاران خود فرمود: «به برادرتان مسائل دین را بیاموزید و به او قرآن تعلیم دهید».
(اسماعیل‌بن‌کثیر، سیره‌النّبویه، ج2، ص 485)
3. نمونه‌هایی از تلاش‌ها و کوشش‌های حضرت برای علم‌اندوزی به مسلمانان
الف) تعلیم قرآن
همان‌طوری که گفتیم، نخستین کتابی که مسلمانان به آموختن آن پرداختند، قرآن بود. مسلمانان به مناسبت فراگیری قرآن به علومی همچون، ادبیات، صرف و نحو، تفسیر، معانی، بیان و . نیز روی آوردند. پیامبر خدا در موارد متعددی به یاد گرفتن قرآن توجه و تشویق می‌کرد. ایشان می‌فرماید:
«بهترین شما کسی است که قرآن را یاد بگیرد و به دیگران یاد دهد.» (وسائل‌الشّیعه، ج4، ص 825)
آن حضرت برای تعلیم قرآن به دیگران، تلاش فراوانی می‌کرد و گاهی هم خود عهده‌دار آموختن آن به تک تک افراد می‌شد. (محجة البیضاء، ج2، ص 247)
بنابراین، اولین اقدام حضرت جهت علم‌آموزی و دانش‌پروری، تأکید بر تعلیم و فراگیری قرآن و علوم قرآنی بود.
ب) اعزام عالم و فقیه به قبایل تازه مسلمان:
از دیگر اقدامات پیامبر بزرگوار اسلام در راه ترویج علم و دانش، اعزام افراد عالم و باسواد، به خصوص آنانی که با قرآن و مبانی اسلام بیشتر آشنا بودند، به قبایل تازه مسلمان بود، تا آنان را با قرآن و دستورات اسلام آشنا گردانند.
چنآن‌که به دنبال رفتن یک گروه دوازده نفری از مدینه به سوی مکه و پذیرفتن اسلام، حضرت شخصی به نام مصعب‌بن عمیر را که آشنای با قرآن و اسلام بود همراهشان فرستاد، تا قرآن و اسلام را به آنان تعلیم دهد. (سیره‌النّبویه، ج2، ص 180)
همچنین عمرو بن حزم را که فقیه و آشنای به مسائل دینی بود، به سوی مردم یمن فرستاد و در نامه‌ای که برایش نوشت، و به آموزش مسائل دینی و قرآن به مردم یمن، توصیه و تأکید کرد.
درباره این سایت